ساختار شیمیایی مو (ترکیبات تشکیل دهنده مو)

از منظر علم شیمی، مو یک ساختار پیچیده از مواد شیمیایی است که شامل انواع پروتئین‌، کراتین، لبپید، ویتامین و مواد معدنی، آمینو اسید و… می‌شود. ساختار شیمیایی مو تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد و دچار تغییراتی می‌شود. در نتیجه به منظور جلوگیری از ایجاد تغییرات شیمیایی در ساختار موها و به وجود آمدن موهایی آسیب دیده، باید موهای خود را در مقابل عواملی نظیر حرارت، محصولات شیمیایی، رنگ مو، محیط زیست، عوامل هورمونی، استرس و عوامل روانشناختی و… حفظ کرد.

تعریف مو از منظر علم شیمی

مو، از منظر علم شیمی، به عنوان یک ساختار بیولوژیکی پیچیده در بدن انسان تعریف می‌شود که شامل ترکیبات شیمیایی مختلف است. به عبارتی دیگر، موها عبارتند از فیبرهای سختی که از پروتئین اصلی به نام کراتین تشکیل شده‌اند. کراتین، یک پروتئین ساختاری است که در ساختار موها نقش اساسی دارد. این پروتئین دارای ساختار بسیار قوی و پیچیده‌ای است که باعث ایجاد مقاومت و استحکام در موها می‌شود. علاوه بر کراتین، موها حاوی مقادیر کمی از لیپیدها، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند که نقش مهمی در سلامتی مو دارند.

به طور کلی، ساختار شیمیایی مو شامل زنجیره‌های پروتئینی کراتین است که به صورت سه‌بعدی پیچیده شده‌اند و به وسیله پل اکسیداتیو میان ترکیبات ثانویه مانند دی‌سولفیدها، دی‌بی‌اسیدها و پلی‌پپتیدها با یکدیگر در ارتباط هستند. این ساختار شیمیایی پیچیده باعث می‌شود که موها انعطاف‌پذیر و مقاوم باشند. با توجه به تعریف فوق، می‌توان گفت که موها به عنوان یک ساختار شیمیایی زنده و پیچیده، از طریق ترکیبات شیمیایی مختلف خاصیت‌هایی مانند لطافت، انعطاف‌پذیری و جذابیت را به دست می‌آورند.

ترکیبات موجود در ساختار شیمیایی مو

ساختار شیمیایی مو از مجموعه ترکیبات شیمیایی مختلفی تشکیل شده است که به شرح زیر می‌باشد:

• کراتین:

پروتئین کراتین، ترکیبی اساسی در ساختار موها است که به آن‌ها قوت، سختی و انعطاف‌پذیری می‌بخشد. حدود 65-95 درصد ساختار شیمیایی مو از پروتئین کراتین تشکیل شده است و خود این پروتئین از زنجیره‌های طولانی از امینواسیدها شکل گرفته. ساختار شیمیایی کراتین شامل سه نوع اصلی امینواسید است: سیستین، سیستین و آرژینین.

• • سیستئین و سیستین: این دو امینواسید حاوی گروه سولفید (-SH) هستند. این گروه‌های سولفید به طور داخلی با هم پیوندهای دیسولفید (پلی‌سولفید)، بین مولکول‌های کراتین ایجاد می‌کنند. این پلی‌سولفیدها باعث ایجاد پیوندهای قوی بین زنجیره‌های کراتینی مو شده و باعث ایجاد قوت و سختی در ساختار موها می‌شوند.
  • آرژنین: این امینواسید حاوی گروه آمینی (-NH2) است و در ساختار کراتین نقش مهمی دارد. آرژنین به عنوان ماده اصلی برای تشکیل پلی‌آمیدها در ساختار کراتین عمل می‌کند. این پلی‌آمیدها به طور داخلی با سایر زنجیره‌های کراتین پیوندهای هیدروژنی که به انعطاف‌پذیری موها کمک می‌کنند.

ساختار شیمیایی منحصر به فرد کراتین، باعث می‌شود تا موها بتوانند مقاومتی بالا در برابر خارش، شکنندگی و آسیب‌های محیطی داشته باشند. این پروتئین باعث تشکیل الیاف مویی پرچمی و ساختار داخلی موها می‌شود و باعث تثبیت شکل و حجم آن‌ها نیز می‌گردد.

• لیپیدها:

مقدار کمی از ساختار مو را لیپیدها تشکیل دادند. (حدود 1-12 درصد وزنی مو را لیپیدها تشکیل می‌دهند.) لیپیدها یکی از مهم‌ترین ترکیبات غیرپروتئینی در ساختار شیمیایی موها هستند. آن‌ها به طور عمده از سه گروه تشکیل شده‌اند: کلسترول، گلیسریدها و فسفولیپیدها.

• • کلسترول: کلسترول به عنوان یک لیپید استروئیدی در ساختار موها وجود دارد. آن در سلول‌های بصری مو موجود است و نقشی مهم در ساختار و استحکام موها ایفا می‌کند. کلسترول یکی از عوامل مهم در لطافت موها است.
  • گلیسریدها: گلیسریدها یا روغن‌ها موادی هستند که در ساختار موها حضور دارند. آن‌ها از سه مولکول اسید چرب و یک مولکول گلیسرول تشکیل شده‌اند. گلیسریدها به عنوان یک منبع انرژی برای موها عمل می‌کنند و آن‌ها را نرم و لطیف نگه می‌دارند.
  • فسفولیپیدها: فسفولیپیدها شامل فسفاتیدها و سفینگولیپیدها هستند. آن‌ها شامل یک مولکول گلیسرول می‌باشند که به یک یا دو زنجیره چرب متصل شده است. این ترکیبات موجود در ساختار شیمیایی موها نقش مهمی در حفظ رطوبت و آبرسانی به موها دارند و موها را مرطوب و لطیف نگه می‌دارند.

این لیپیدها در ساختار موها واکنش‌های مهمی با سایر ترکیبات شیمیایی مو مانند پروتئین‌ها و ملانین دارند. تعادل و موازنه صحیح این ترکیبات در موها باعث حفظ سلامت آن‌ها می‌شود.

• ویتامین‌ها و مواد معدنی:

موها همچنین شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلفی می‌شوند که نقش مهمی در سلامتی مو دارند. برخی از مهم‌ترین ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در ساختار شیمیایی مو عبارتند از:

• • ویتامین A: ویتامین A، نقش مهمی در رشد و تقویت موها دارد. این ویتامین باعث تنظیم تولید سبوم و روغن مویی می‌شود و موها را نرم و درخشان می‌کند.
  • ویتامین E: ویتامین E یک آنتی‌اکسیدان قوی است که به موها کمک می‌کند تا از آسیب‌های محیطی و اکسیداسیون در امان باشند. همچنین، این ویتامین موجب بهبود خونرسانی به پوست سر می‌شود و به رشد سالم موها کمک می‌کند.
  • ویتامین C: ویتامین C در ساخت کلاژن (یک پروتئین مهم در ساختار موها) نقش دارد. این ویتامین به موها کمک می‌کند تا قوی و انعطاف‌پذیر باشند و از شکنندگی موها در امان باشند.
  • ویتامین B7 (بیوتین): بیوتین به عنوان یکی از ویتامین‌های مهم برای سلامت موها شناخته می‌شود. این ویتامین به تقویت ساختار موها، بهبود رشد آن‌ها و حفظ رطوبت موها کمک می‌کند.
  • روی: روی یکی از مواد معدنی ضروری برای ساختار موها است. این ماده معدنی به موها کمک می‌کند تا قوی و سالم باشند و باعث حفظ رنگ و لطافت موها می‌شود.
  • آهن: آهن نقش مهمی در حفظ سلامت موها دارد. کمبود آهن می‌تواند باعث نازکی و ضعف موها شود. آهن به موها کمک می‌کند تا به خوبی تغذیه شوند و رشد سالم داشته باشند.
  • و…

همه این ویتامین‌ها و مواد معدنی در ساختار موها نقش‌های مهمی ایفا می‌کنند و برای حفظ سلامت موها بسیار ضروری هستند. مصرف مناسب این مواد می‌تواند بهبود قابل توجهی در شرایط موها به همراه داشته باشد.

• آمینواسیدها:

همانطور که پیش‌تر گفتیم، آمینواسیدها، از جمله سیستئین، متیونین، آرژنین و…، ترکیبات مهمی در ساختار موها هستند. آن‌ها در تشکیل پل‌های دی‌سولفیدی و دیگر پل‌های پروتئینی کراتین نقش دارند و برای استحکام و ساختاردهی به موها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

• آب:

آب نقش اساسی در ساختار موها دارد. آب به موها رطوبت می‌بخشد و برای حفظ رطوبت آن‌ها ضروری است. در حقیقت، موها بخش عمده‌ای از وزن خود را به آب بدهکار هستند. (در واقع آب، حدود 10-15 درصد از وزن مو را تشکیل می‌دهد.)

• اسیدها و بازها:

ترکیباتی مانند اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و بازها نیز در ساختار موها وجود دارند. این ترکیبات می‌توانند تأثیری در pH و تراز تأییده مو داشته باشند و به حفظ تعادل و سلامتی مو کمک کنند.

• مواد افزودنی محصولات مو:

محصولات مراقبت از موها، مانند شامپو، مواد استایلینگ و…، حاوی ترکیبات دیگری نیز می‌باشند. این مواد می‌توانند شامل عوامل نرم‌کننده، نمک‌های معدنی، عوامل ضد‌اکسیداسیون و مواد نگهدارنده باشند که به تأثیرات و ویژگی‌های مو مانند نرمی، حجم، براقیت و عدم ریزش مو کمک می‌کنند.

انواع مو از نظر ساختار شیمیایی

از لحاظ ساختار شیمیایی، موها به طور عمده در سه دسته تقسیم می‌شوند: موهای سالم، موهای خشک و موهای چرب.

1. موهای سالم:

موهای سالم در ساختار شیمیایی خود دارای ترکیبات سالم و متعادل هستند. آن‌ها دارای میزان طبیعی روغنی (مواد چربی که توسط پوست سر تولید می‌شوند) است که به موها براقیت، لطافت و حالت سلامت می‌بخشد. در موهای سالم، ساختار داخلی زنجیره‌های پروتئینی کراتین مو به طور متناسب و متعادل است.

2. موهای خشک:

موهای خشک کم‌ترین مقدار روغن طبیعی را دارند و نمی‌توانند رطوبت مورد نیاز را درون ساختار مو حفظ کنند. این نوع موها به علت نقص ترشح روغن طبیعی یا تلف شدن لایه محافظتی مو، مستعد شکنندگی و خشکی قرار می‌گیرند. ساختار پروتئین کراتین مو نیز در موهای خشک و آسیب‌دیده کم‌تر سالم است.

3. موهای چرب:

موهای چرب دارای مقدار زیادی روغن طبیعی هستند که توسط پوست سر تولید می‌شود. این نوع موها ممکن است به دلیل افزایش تولید روغن توسط پوست سر، دارای ظاهر چرب باشند. این روغن می‌تواند سبب شود تا موها به سرعت چرب شوند و باعث شکنندگی، حجم زیاد و بدبو شدن موها شود. در ساختار شیمیایی موهای چرب، سطح زیاد روغن باعث کاهش پایداری ساختار پروتئین کراتین نیز می‌شود.

عوامل تاثیرگذار بر ساختار شیمیایی مو

عوامل مختلفی می‌توانند بر ساختار شیمیایی مو تأثیرگذار باشند. در زیر، به برخی از این عوامل اشاره می‌کنم و تاثیرات آن‌ها بر ساختار شیمیایی موها را توضیح می‌دهیم:

• حرارت:

استفاده از حرارت بالا مانند اتوی مو می‌تواند ساختار شیمیایی مو را تحت تأثیر قرار دهد و آسیب‌هایی مانند خشکی، شکنندگی و ترک‌ها را برای موها ایجاد کند. این عوامل می‌توانند باعث تخریب پیوندهای پروتئینی کراتین شوند و به نتیجه ظاهری نامطلوبی در موها منجر گردند.

• محصولات شیمیایی:

استفاده از محصولات مراقبت از موها مانند شامپوها، رنگ‌های مو، اسپری‌ها و مواد آرایشی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر ساختار موها داشته باشد. برخی از محصولات ممکن است شامل مواد شیمیایی آسیب‌زا باشند که موها را خشک، شکننده یا ضعیف کنند. همچنین، محصولات حاوی مواد نگهدارنده و ترکیبات سنتزی ممکن است باعث ایجاد تغییراتی در ساختار موها شوند و به آن‌ها آسیب برسانند.

• رنگ مو

استفاده از رنگ‌ مو ممکن است به ساختار شیمیایی مو آسیب برساند. به طور کلی فرآیند رنگ مو می‌تواند به تغییر رنگ، ضعیف کردن ساختار مو، از بین بردن رطوبت و حتی تخریب پیوندهای کراتینی در موها منجر شود.

• محیط زیست:

عوامل محیطی مانند آب دریا، آب و هوا، آلودگی هوا و تابش UV از نور خورشید، می‌توانند به ساختار موها آسیب برسانند. این عوامل ممکن است باعث خشکی، لایه‌ لایه شدن، شکنندگی و تغییر رنگ موها شوند.

• تغذیه:

تغذیه مناسب که شامل مواد غذایی حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین‌ها باشد، می‌تواند به سلامتی و قوت موها کمک کند. کمبود تغذیه و عدم تأمین مواد غذایی مناسب می‌تواند به سوءتغذیه موها و ضعف ساختار آن‌ها منجر شود.

• عوامل فیزیکی:

عوامل فیزیکی مانند اصطکاک، آب و هوای سرد یا گرم، تغییرات دمایی قوی و تماس مکرر با آب می‌تواند منجر به خشکی، شکنندگی یا وارد شدن آسیب‌های دیگری به موها، شود.

• عوامل هورمونی:

تغییرات هورمونی در بدن، مانند دوران بارداری، یائسگی، اختلالات تیروئید و سایر شرایط هورمونی، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر ساختار موها داشته باشد و به تغییراتی مثل ریزش موها و تغییر در بافت موها منجر گردد.

• استرس و عوامل روانشناختی:

استرس روزمره و عوامل روانشناختی می‌توانند تأثیر غیر مستقیمی بر ساختار شیمیایی موها داشته باشند. استرس مزمن می‌تواند به تغییر در فرآیندهای فیزیولوژیکی بدن منجر شود و ساختار شیمیایی موها را تحت تأثیر قرار دهد.

توجه داشته باشید که تأثیر هر یک از این عوامل بر ساختار موها به ویژگی‌های مو، نوع مو و شرایط فرد ممکن است، متفاوت باشد.

سخن پایانی

حال با شناخت ساختار شیمیایی مو می‌دانید که ساختار شیمیایی مو یک مجموعه پیچیده و هماهنگ از ترکیبات شیمیایی متنوع است که شامل پروتئین کراتین، امینواسیدها، لیپیدها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، اسیدها، بازها و… می‌شود. هر یک از این ترکیبات به صورت منظم و هماهنگ با یکدیگر، ساختار، استحکام، انعطاف‌پذیری و جذابیت موها را تعیین می‌کنند.

حال با درک دقیق از ساختار شیمیایی مو، می‌توانید بهتر از زیبایی و سلامت موهایتان، محافظت کنید.