این روزها بازار شامپوهای بدون سولفات حسابی داغ است و با وجود اینکه ده سال پیش اینقدرها برای کسی مهم نبود که شامپوی مورد استفاده‌اش این ماده را دارد یا نه، اما این روزها کمتر کسی هست که این موضوع برایش مهم نباشد! در مورد اینکه آیا واقعا بدون سولفات بودن یک شامپو اینقدرها اهمیت دارد یا نه، جنجال‌های فراوانی در این سال‌ها بوده، اما باید به یک جمع بندی کلی از تمام حقایقی که در مورد این ترکیب در شامپوها اثبات شده، استناد کرد. پس در این مقاله سعی می‌کنیم همه‌ی جوانب این ترکیب پرحاشیه را بررسی کنیم و در نهایت به این سوال رایج جواب دهیم که آیا شامپوی حاوی سولفات مضر است؟
سولفات‌ها چه ترکیباتی هستند؟
سولفات نامی عمومی است که به‌طور کلی به نمک‌های سولفوریک اسید اطلاق می‌شود. این نمک‌ها در ساختار خود سولفور یا گوگرد دارند و شامل سدیم لوریل سولفات (SLS)، سدیم لوریل اتر سولفات یا سدیم لورث سولفات (SLES)، آمونیوم لوریل سولفات (ALS) و مشتقات آن‌ها هستند. این مواد نقش سورفاکتانت دارند، بدین معنا که می‌توانند همزمان پلی بین چربی و آب ایجاد کرده و به ساختار هر دو متصل شوند. به همین دلیل از آن در اغلب صابون‌ها، شوینده‌های پوست و مو، خمیردندان ودیگر شوینده‌های لباس و ظروف استفاده می‌شود.
عاملی که باعث می‌شود مایه‌ی درون یک شامپو در هنگام ماساژ روی موهای خیس کف و فوم غلیظی ایجاد کند، همین نمک‌های سولفاته هستند. این کف عاملی است برای اینکه ذرات چربی و آلودگی از روی تارهای مو یا پوست سر جدا شده و با آبکشی شسته شوند. این سورفاکتانت‌ها با کاهش کشش سطحی بین شامپو و پوست سر، باعث می‌شوند مواد فعال موجود در فرمولاسیون یک شامپو بهتر بتوانند موها را تمیز کنند.
پس وقتی از سولفات حرف میزنیم، منظور ترکیبات زیر است:
- Sodium Lauryl Sulphate (SLS)
- Sodium Laureth Sulphate (SLES)
- Ammonia Laureth Sulphate (ALS)
- TEA Lauryeth Sulfate (TEA)
- Sodium Myreth Sulphate (SMS)
چرا به فرمول شامپوها سولفات اضافه می‌شود؟
این مواد پاک کنند‌های قوی هستند که تمام چربی و آلودگی یا ذرات چسبیده به موها را به خوبی پاک می‌کنند. زیرا در ترکیب با آب مقدار قابل توجهی کف ایجاد کرده و روغن‌ها و چربی‌های پوست سر و مو را به خود جذب می‌کنند. بنابراین هنگام آبکشی تمام این چربی‌ها به همراه فوم تشکیل شده شسته می‌شوند. مدت زیادی است که بشر تاثیر سولفات برای تمیز کردن مو را درک کرده، اما اولین دفعه‌ای که بطور جدی این ترکیبات به شامپوها اضافه شدند، به سال ۱۹۳۰ و شامپوهای شرکت پروکتر اند گمبل (procter & gamble) برمیگردد.
بنابراین از آن روز تا به همین امروز، در فرمول بسیاری از شامپوها از یک یا چند سورفاکتانت سولفاته استفاده می‌شود. هرچه از مقدار بیشتری سولفات در شامپوها استفاده شود، کف بیشتری درست کرده و به همان نسبت شویندگی قوی‌تری خواهد داشت.
سولفات‌ها چه مزایا و معایبی دارند؟
همانطور که گفتیم، مزیت سولفات در فرمول شامپو به خاطر قدرت بالای آن در پاک کنندگی و تمیز کنندگی موهاست. مزیت دیگر این ماده نسبت به دیگر سورفکتانت‌ها و شوینده‌ها، در قیمت ارزانش است. پس یک شامپوی حاوی آن به خوبی چربی موها را پاک می‌کند و قیمت مقرون به صرفه‌ای هم دارد!
اما با این حال، از یک جا به بعد شامپوهای دارای نمک‌ها مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند و تقاضا برای شامپویی که سولفات نداشته باشد، بیشتر و بیشتر می‌شود. دلیل امر این است که کم کم مردم جهان با مشکلات این شامپوها آشنا می‌شوند و خواهان شامپوهای پیشرفته‌ای هستند که جایگزین بهتری برای این ماده پیدا کند.
اما سولفات‌ها چه معایبی دارند؟ واقعیت این است که همان قدرت بالای این سورفاکتانت در چربی‌زدایی، گاهی اوقات دردسرساز می‌شود. بطوری که چربی یا سبوم مفید پوست سر و موها را هم حذف می‌کند. اما میدانیم که مو برای سالم بودن و حفظ زیبایی ظاهر، به مقدار کمی چربی هم نیاز دارد تا رطوبت درونی خود را حفظ کند. پس اولین معضل شامپوهای سولفاته، خشک کردن پوست سر و فیبرهای مو است. این خشکی، باعث شکنندگی، سستی، ضعف و دوشاخه شدن انتهای مو (موخوره) می‌شود.
مشکل دیگر این ترکیبات، آن است که ذاتا می‌توانند پوست سر را تحریک کنند. به همین دلیل است که برخی افراد (به خصوص آن‌ها که پوست حساسی دارند)، وقتی از یک شامپوی حاوی SLS یا SLES استفاده می‌کنند، با احساس خارش و سوزش در پوست سر مواجه می‌شوند که نشان دهنده تحریک پوست سر است. همچنین تماس آن‌ها با چشم باعث می‌شود چشم‌ها دچار سوزش شوند.
با این حال اگر در گوشه و کنار ادعا می‌شود که سولفات‌ها سرطان‌زا هستند، باید بگوییم که تا به همین امروز مدرک علمی یا پژوهشی وجود ندارد که این مساله را اثبات کند.
آیا شامپوی حاوی سولفات مضر است؟
شامپوی حاوی سولفات معمولا به شامپویی گفته می‌شود که غلظت سورفکتانت‌های سولفات‌دار در آن‌ها بیشتر از ۲ درصد است. بنابراین اگر شرکتی ادعا می‌کند که شامپوی بدون سولفات تولید کرده، بدین معناست که غلظت این نمک‌ها در آن زیر ۲ درصد است و در این غلظت مشکلات گفته شده بسیار کاهش می‌یابند.
برخی از کمپانی‌ها همچنان شامپوهای حاوی سولفات تولید می‌کنند، اما با افزودن برخی ترکیبات خاص به فرمول شامپوها، اثر تحریک کنندگی و خشک کنندگی آن را خنثی کرده و اصطلاحا فرمول را ملایم می‌کنند. البته باید توجه داشت که غلظت‌های بسیار بالای این ماده در ترکیب شامپوها قابل ملایم‌سازی نیست و به همین دلیل پیشنهاد می‌شود هر دو نوع شامپو را از شرکت‌های سازنده معتبر خریداری کنید.
هرچقدر غلظت این مواد در یک شوینده مو بیشتر باشد، به همان میزان بیشتر باعث خارش، تحریک و خشکی مو و پوست سر می‌شود. این مساله ممکن است برای برخی افراد، به خصوص آن‌ها که موی چرب یا بسیار چرب دارند، اهمیتی نداشته باشد. اما برای برخی افراد دیگر بسیار مهم است.
اگر شامپوهای حاوی این سورفکتانت ملایم نشوند، باعث خشک شدن مو و پوست سر، تحریک و خارش پوست، افزایش احتمال موخوره، ابتلا به شوره خشک یا اسکالپ، وز شدن و دفرمه شدن موها خواهند شد. پس باید حتی الامکان از نمونه‌های بدون سولفات استفاده شود یا در صورتی که شامپو این ترکیب را داشت، به خوبی آبکشی شود تا ذرات آن روی پوست سر و موها باقی نمانند.
معایب شامپوهای سولفاته
در این قسمت بطور مختصر به مهم‌ترین معایب این شامپوها اشاره می‌کنیم:
۱- حذف پروتئین های مو
یک تحقیق در سال ۲۰۰۵ نشان میدهد که موهای غوطه ور در محلول سدیم دو دسیل سولفات، هفت برابر بیشتر از موهای غوطه ور در آب پروتئین از دست میدهد. این در حالی است که میدانیم در حدود ۹۱ درصد از ساختمان هر تار مو از پروتئین کراتین تشکیل شده است. بنابراین وجود سولفات برای ساختار پروتئینی مو چندان خوشایند نیست و در صورتی که غلظت آن از دو درصد فراتر رود، می‌تواند باعث خشکی و شکنندگی موها یا ایجاد موخوره شود.
۲- تحریک پوست سر و چشم
همانطور که گفتیم قرارگیری سولفات‌ها روی پوست با احتمال ایجاد تحریک و سوزش همراه است. اگرچه در طی سال‌ها افراد زیادی از این شامپوها بدون مشکلات بزرگ استفاده کرده‌اند، اما همچنان اشخاصی هم وجود دارند که با استفاده از آن‌ها دچار بثورات و درماتیت تماسی می‌شوند. سایر افراد هم ممکن است به مقادیر مختلف شاهد پوسته پوسته شدن پوست سر یا خارش آزاردهنده آن باشند.
۳- تضعیف فولیکول و ریزش موها
تحریک پوست سر یعنی تحریک بافتی که فولیکول‌های مو را در بر گرفته است. این مساله می‌تواند ریزش موها را تشدید کند یا باعث شود موهایی که قرار نیست به این زودی بیفتند، زودتر از موعد از سر جدا شوند.
۴- از بین بردن رنگ و کراتین
سولفات‌ها مثل یک جاروبرقی قوی هر ذره چربی یا مواد نشسته روی موها را به خود جذب کرده و از مو جدا می‌کنند. پس طبیعی است که ذرات رنگ یا کراتین را هم به مرور زمان پاک کنند!
چرا هنوزهم شامپوهای حاوی سولفات طرفدار دارند؟
اگر در شامپویی از سولفات استفاده نشود، قدرت تمیزکنندگی آن نسبت به شامپوهای حاوی این ماده کمتر است. این مساله ممکن است برای برخی (بخصوص آن‌هایی که موهای چرب یا بسیار چرب دارند)، خوشایند نباشد و عطای شامپوهای بدون سولفات را به لقایش ببخشند. همچنین باید توجه داشت که شامپوهای بدون SLS و SLES بسیار کمتر کف می‌کنند و این باعث می‌شود افرادی که سال‌ها به شامپوهای سولفاته عادت کرده‌اند، حس تمیزی و لذتبخشی در استفاده از آن تجربه نکنند.
در کنار همه‌ی اینها، مساله‌ی قیمت هم همیشه قابل توجه بوده است. شامپوهای بدون سولفات ملایم هستند و باعث خشکی و تحریک پوست و مو نمی‌شوند، اما چون از سورفکتانت‌های ارزان قیمتی مثل SLS در آن‌ها استفاده نشده، طبیعتا گران‌تر هستند. همچنین باید مقدار بیشتری از آن‌ها را برای هربار استحمام استفاده کرد یا شاید لازم باشد موها دو مرتبه شسته شوند.
همه‌ی اینها باعث شده شامپوهای حاوی سولفات همچنان جایگاه خود را در بازار حفظ کنند و طرفداران خود را داشته باشند.
چه کسانی باید از شامپوهای بدون سولفات استفاده کنند؟
افرادی که پوست حساس دارند، یا آن‌هایی که مستعد شوره خشک یا اسکالپ هستند، نباید از شامپوهای حاوی سولفات استفاده کنند. چون این شامپوها باعث افزایش خشکی و پوسته پوسته شدن پوست سر می‌شوند. پس به این افراد توصیه می‌کنیم که از شامپوهای بدون سولفات و ضد اسکالپ استفاده کنند.
نمک‌های سولفوریک اسید به‌عنوان شوینده‌های خشن و قوی عمل می‌کنند، پس دور از انتظار نیست که ذرات رنگ و کراتین را از روی تارهای مو بکنند. اگر موهایتان را اخیرا رنگ یا کراتینه کرده‌اید، برای اینکه ماندگاری بیشتری داشته باشند و هزینه‌های متحمل شده به هدر نروند، به فکر یک شامپوی بدون سولفات باشید.
همچنین اگر ذاتا موی خشک، وز، زبر یا مجعد دارید، متخصص مو توصیه می‌کند که در کنار محصولات آبرسان مو، از شامپوهای بدون سولفات استفاده کنید. چون این ترکیب پاک کننده خشکی موی شما را تشدید کرده و مشکلات این دسته موها را دوچندان می‌کنند.
امروزه برخی شرکت‌ها به دنبال مواد شوینده یا سورفاکتانت‌های نوینی هستند که آن‌ها را جایگزین این ماده در شامپوهایشان بکنند. ترکیباتی که چربی مفید پوست سر و موها را از بین نبرند و در عین حال به حد کافی برای تمیز کردن موها موثر باشند. اگر جزو دسته‌های بالا هستید، حتما سراغ شامپوهای بدون SLS، SLES یا ALS را بگیرید.
اکثر سازندگان معتبر شامپو در جهان مطابق استانداردهای هماهنگ جهانی، لیست ترکیبات تشکیل دهنده‌ی مورد استفاده در محصولات خود را از زیاد به کم مرتب می‌کنند. پس با خواندن لیست ترکیبات می‌توان متوجه شد که تا چه مقدار سولفات درون آن‌ها اضافه شده است. هرچه نام این ترکیبات به ابتدای لیست نزدیک‌تر باشد، مقدار بیشتری از این ماده در آن بکار رفته است. یک شامپوی بدون سولفات هم باید این نام‌ها را در لیست خود نداشته باشد یا آن‌ها را در اواسط یا آخر لیست قید کرده باشد.
